Sacha Celine Verheij

Ze was 18 jaar en hield al bibberend de verharde bruine hand van haar moeder vast. Haar andere hand lag op haar buik, die het begin was van vele verzwegen verhalen. Volwassen was ze al vele jaren door de omgeving die haar confronteerde met de huidige zwarte bladzijden van de geschiedenis. Het werd haar eigen blinde vlek: de boottocht van haar geboorteland naar het beloofde land was de aanloop naar het Indisch zwijgen.

Op die betreffende dag droeg ze mijn oudste tante Jane in haar lichaam, de tante die me zonder woorden hoe witter hoe beter leerde. De paraplu in haar hand op een zomerse dag in Frankrijk was voor mij de druppel. Daar waar de witte mensen zich halfnaakt op een handdoekje op het zand neerlegden, verborg mijn tante zich achter een muur van schaamte. Ik was 16, bijna even oud als haar moeder op de dag dat ze ontworteld raakte.

Vandaag leven we niet meer in 1949, maar in het jaar 2023. Toch voelt het klimaat van Nederland schrikbarend hetzelfde als toen mijn oma met een koud welkom werd ontvangen in ons kikkerlandje. Een paar dagen geleden verschenen woorden op de Erasmusbrug in Rotterdam, die in haar tijd de boventoon voerden tijdens het koloniale bewind.

“Je hoort hier niet thuis” verschilt niet veel van de leus “Vrolijk blank 2023”, die rechtsextremisten van de White Lives Matter-beweging projecteerden op de brug. Colorisme, de voorkeursbehandeling van mensen op basis van kleur, tekent al jaar en dag de contouren van de Nederlandse samenleving. Mijn moeder stond volgens haar vader al twee stappen achter in deze samenleving: “Je bent een vrouw én je hebt een bruine huidskleur.”

Haar vader droeg zelf ook een donkere huidskleur. Het enige witte aan zijn uiterlijk was zijn doktersjas, maar stiekem ook zijn gedrag. Hij paste zich zo veel mogelijk aan, om niet uit de toon te vallen. Zonder tegenstribbelen liet hij zich tijdens de Revolusi als dokter uitzenden naar Indonesië (destijds Nederlands-Indië). Op het Molukse eiland Ambón ontmoette hij een 18-jarig meisje, dat bekend stond als een hoopvolle romanticus. Hoe de liefde tussen hen is ontstaan, dat weet ik niet. Wat ik wel weet is dat mijn moeder hun negende kind van 11 is geworden.

Een in Paramaribo geboren eigenzinnige dokter en een romantische Molukse jonge vrouw vestigden zich na de onafhankelijkheidsoorlog in Nederland. De koloniale sporen stromen door de lichamen van mijn familie. Langzaamaan vergat de tong hoe te spreken. Wanneer alles wat eigen was niet meer eigendom is en de vaten van de samenleving jouw bloed niet wil zien stromen, dan verhard je. Misschien brengt de recente excuses van de Nederlandse staat voor het slavernijverleden verzachting.

Worden dan eindelijk de verzwegen verhalen achter de komma geschreven?

Geen punt, maar een komma. Worden dan eindelijk de verzwegen verhalen achter de komma geschreven? En als de zwarte bladzijden van de geschiedenis worden opgetekend, wie schrijft deze? Het blijft een blinde vlek als ze door enkel één perspectief worden beschreven.

Premier Rutte bekent zelfs eerst de impact van de koloniale geschiedenis op het hier en nu te hebben onderschat. “Ik dacht: de slavernij is een geschiedenis die ver achter ons ligt. Ik had het mis. Want eeuwen van onderdrukking en uitbuiting werken door in het hier en nu. In racistische stereotypen, in discriminerende patronen van uitsluiting, in sociale ongelijkheid. En om dat te doorbreken, moeten we ook het verleden open en eerlijk onder ogen zien,” aldus Rutte.

Wie nog steeds denkt dat het heden gevrijwaard is van het verleden, leeft in een bevoorrechte bubbel.

Wie nog steeds denkt dat het heden gevrijwaard is van het verleden, leeft in een bevoorrechte bubbel. De bubbel waar journalist Joris Luyendijk decennialang in heeft gezeten. Tien jaar geleden ervoer hij pas hoe het is om buiten de sociale norm te vallen. Zijn doel om in elk geval een paar zevenvinkjes van hun (witte) onschuld af te helpen is nobel. Echter huist een groot gevaar in de manier waarop hij dit doet.

Terwijl hij schrijft dat mannen zoals hij minder ruimte moeten innemen, verkleint hij juist de zichtbare ruimte van de zwarte vrouwen zoals Sojourner Truth die al eeuwenlang spreken over intersectionaliteit. De notie dat individuen in een samenleving privileges of onderdrukking ondervinden op grond van je identiteit leren sommigen al in hun eerste levensjaar en sommigen pas na hun veertigste zoals Joris Luyendijk. Het gaat er niet om wanneer je er bewust van wordt, maar het gaat erom wat je vervolgens doet met dat bewustzijn.

Het leed dat hen is aangedaan heeft de verbinding met de rijkdom van hun cultuur dusdanig verarmd, dat ik en met mij generatiegenoten nu opstaan om het zwijgen te doorbreken.

Het Indisch zwijgen van mijn oma is herkenbaar voor vele andere families die uit Nederlands-Indië naar Nederland zijn vertrokken. Ik kan me niet voorstellen hoeveel bagage aan trauma op de boot is meegevoerd. Was er maar een reddingsvest die deze families uit de oceaan aan pijnlijke herinneringen kan trekken. Het leed dat hen is aangedaan heeft de verbinding met de rijkdom van hun cultuur dusdanig verarmd, dat ik en met mij generatiegenoten nu opstaan om het zwijgen te doorbreken.

Lees ook: Juliette Dominicus: ‘Als derde generatie leven bij ons zoveel vragen’

We willen de tong vragen waarom die zo lang in stilte heeft geleefd. We willen de ogen vragen waarom die zo lang hebben weggekeken. We willen het hart vragen waarom die zo lang de pijn heeft verborgen. We willen de huid vragen waarom die zo lang de warmte van de zon heeft vermeden.

We willen het geheugen vragen om ons als klein kind in bed voor te lezen met de verhalen over hun verre thuis. We willen vragen waarom ze dachten dat het zwijgen de kinderen zou beschermen, terwijl het gruwelijke verleden nog steeds rondwandelt in het heden. Nakomelingen dragen de herinneringen in hun wortels. De wortels zijn nodig toe aan water en zon.

Uiteindelijk moeten we met elkaar stappen vooruitzetten. “We moeten met elkaar verder komen,” zoals Rutte in zijn excuses zei. Waar het schip strandt na “verder”, dat weet ik niet. Wat ik vooral ten diepste hoop, is dat de vergeten, verloren en gewiste verhalen van mensen aan het roer staan.

_{5 januari 2023}